زمان تقریبی مطالعه: 15 دقیقه
 

خاندان تنوخی





خاندان تَنُوخی، خاندانی منتسب به قبیله تنوخ که بیش‌تر آنان اهل علم و حدیث، حنفی مذهب و صاحب منصب قضا بودند.

فهرست مندرجات

۱ - مشاهیر خاندان
       ۱.۱ - ابوالقاسم علی بن محمد
              ۱.۱.۱ - مناصب دولتی
              ۱.۱.۲ - عقاید مذهبی
              ۱.۱.۳ - دیدگاه بزرگان
              ۱.۱.۴ - وفات
       ۱.۲ - ابوعلی مُحَسِّن بن علی
              ۱.۲.۱ - مناصب دولتی
              ۱.۲.۲ - عقاید مذهبی
              ۱.۲.۳ - تاریخ وفات
              ۱.۲.۴ - تألیفات
              ۱.۲.۵ - ویژگی‌های کتاب نَشوارُ المُحاضرة
              ۱.۲.۶ - علت تألیف
              ۱.۲.۷ - محل چاپ
              ۱.۲.۸ - آثار دیگر
       ۱.۳ - ابوالقاسم علی بن مُحَسِّن
              ۱.۳.۱ - زندگانی علمی
              ۱.۳.۲ - مقامات علمی
              ۱.۳.۳ - عقاید مذهبی
              ۱.۳.۴ - تألیفات
       ۱.۴ - برخی از دیگر بزرگان خاندان
۲ - فهرست منابع
۳ - پانویس
۴ - منبع

۱ - مشاهیر خاندان


مشاهیر این خاندان که به قاضی تنوخی معروف‌اند، عبارت‌اند از:

۱.۱ - ابوالقاسم علی بن محمد


ابوالقاسم علی بن محمدبن ابی الفَهم، معروف به تنوخی کبیر، ملقب به «ریحانة الندماء»، فقیه، محدّث، متکلم و شاعر.

۱.۱.۱ - مناصب دولتی


وی در ۲۷۸ در انطاکیه به دنیا آمد و از جانب خلیفه عباسی، مطیع للّه (حک: ۳۳۴ـ۳۶۴)، به منصب قضا رسید.
[۱] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۷۸.    

پس از آن‌که از منصب قضای بصره و اهواز (خوزستان) کنار گذارده شد، با وساطت سیف الدوله حمْدانی نزد خلیفه بغداد، مجدداً بدان منصب دست یافت. او از قضات مورد تأیید و ندیم مُهَلَّبی (متوفی ۳۵۲)، وزیر مطیع للّه و معزالدوله دیلمی، بود.
[۲] عبدالملک بن محمد ثعالبی، یتیمة الدهر، ج۲، ص۳۹۳۳۹۴، چاپ مفید محمد قمیحه، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.    
[۳] ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۳۶۶.    


۱.۱.۲ - عقاید مذهبی


برخی او را فقیه حنفی و متکلم معتزلی معرفی کرده‌اند
[۴] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۷۷ ۷۸.    
[۵] سمعانی، الانساب، ج۳، ص۹۴.    
[۶] ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۱۴، ص۹۰، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.    
[۷] ابن کثیر، البدایة و النهایة فی التاریخ، ج۱۱، ص۲۲۷، بیروت:دارالفکر العربی.    
و برخی دیگر، به دلیل وجود قصیده‌ای از او در مدح حضرت علی و اهل بیت (علیهم‌السلام) در رد قصیده عبداللّه بن مُعتَز، خلیفه یک روزه عباسی،
[۸] یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۴، ص۱۸۰ـ۱۸۱، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
[۹] امین، أعیان الشیعه، ج۸، ص۳۰۰.    
او را شیعه خوانده‌اند.
[۱۰] ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ج۱، ص۱۴۹، نجف ۱۳۸۰/ ۱۹۶۱.    
[۱۱] عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۳، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    


۱.۱.۳ - دیدگاه بزرگان


شوشتری
[۱۲] نوراللّه بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۵۴۱ ـ۵۴۳، تهران ۱۳۵۴ ش.
نام وی و همچنین محسّن بن علی و علی بن محسّن را در زمره شیعیان آورده اما به نظر می‌رسد که در شرح حال آنان اشتباه کرده باشد.
محسن امین در اعیان الشیعه،
[۱۳] نوراللّه بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۵۴۱ ـ۵۴۳، تهران ۱۳۵۴ ش.
به نقل از کتابی در باره علمای زیدیه، به زیدی بودن او اشاره نموده است. گفته‌اند که تنوخی کتاب‌هایی در باب عروض، قافیه، فقه و حدیث نوشته بوده
[۱۴] یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۴، ص۱۶۳، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
[۱۵] ابن ابی الوفا، الجواهر المضیّة فی طبقات الحنفیة، ج۲، ص۵۹۶، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/ ۱۹۹۳.
و ابن تغری بِردی
[۱۶] ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج ۴، ص ۱۶۸، ج۳، ص۳۱۰، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).
کتاب الفرج بعدالشدّة را به اشتباه به او نسبت داده است.

۱.۱.۴ - وفات


وی در ۳۴۲ در بصره درگذشت.
[۱۷] ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۳۶۸.    


۱.۲ - ابوعلی مُحَسِّن بن علی


ابوعلی مُحَسِّن بن علی بن محمدبن ابی الفهم، محدّث و ادیب و شاعر. وی در ۳۲۷ در بصره به دنیا آمد.

۱.۱.۱ - مناصب دولتی


به سال ۳۴۶ در ضرابخانه‌ای در شهر اهواز (سوق الاهواز) به کار وارسی مسکوکات اشتغال داشت.
[۱۸] ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۵۹.    

در ۳۴۹ ابوسائب عُتبة بن عبیداللّه (قاضی القضاة همدان، متوفی ۳۵۰) و سپس مطیع للّه او را به منصب قضا در برخی شهرهای خوزستان گماردند.
[۱۹] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۳، ص۱۵۶.    
این توجه درباریان، بویژه عضدالدوله دیلمی (متوفی ۳۷۲)، تا ۳۷۱ ادامه داشت و پس از آن تنوخی در خانه تحت نظر بود و در شرایط سختی زندگی می‌کرد.
[۲۰] یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۷، ص۱۰۶، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.


۱.۱.۲ - عقاید مذهبی


او نیز همچون پدرش به اعتزال گرایش داشت که در کتابش نَشوارُ المُحاضرة، مشهود است.
[۲۱] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۲۸، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
نقل او مورد تأیید بود.

۱.۲.۳ - تاریخ وفات


وی در ۳۸۴ در بغداد درگذشت.
[۲۲] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۳، ص۱۵۶.    


۱.۲.۴ - تألیفات


تنوخی دیوان شعری داشته که از بین رفته است.
[۲۳] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۳۱، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.

از مشهورترین تألیفاتش، نَشوارُ المُحاضرة و اخبارُالمُذاکرة در یازده مجلد است که تألیف آن را در ۳۶۰ آغاز نمود و بیست سال بعد به اتمام رساند. بعضی، آن را به نامهای جامع التواریخ، نشاورالمحاضرة، و نشوان المحاضرة نیز ضبط کرده‌اند.
[۲۴] ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۵۹.    
[۲۵] حاجی خلیفه، ج ۲، ستون ۱۹۵۳،
[۲۶] آقابزرگ طهرانی، الذزیعه، ج۲۴، ص۱۶۰.
[۲۷] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۵ ـ۶، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
[۲۸] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۳۱، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.

به گفته عبود شالجی، مصحح این کتاب،
[۲۹] مُحسِّن بن علی تنوخی، ج۱، مقدمه، ص۵ ـ۶، پانویس ۷، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
جامع التواریخ نامیدن کتاب اشتباه است، چون در مقدمه کتاب به نام آن اشاره شده است. این کتاب شامل قصصی است و از اهمّ موضوعات آن اخبار قضات و رفع مظلمه است.

۱.۲.۵ - ویژگی‌های کتاب نَشوارُ المُحاضرة


از ویژگی‌های کتاب این است که مؤلف با طبقات مختلف مردم ارتباط بر قرار کرده و تمامی اخبار، اشعار و محاورات آن‌ها را شنیده و با بیانی واحد به نگارش در آورده است.
[۳۰] محمد زکی مبارک، النثر الغنی فی القرن الرابع، ج۱، ص۳۹۳، بیروت ۱۳۵۲/۱۹۳۴.


۱.۲.۶ - علت تألیف


به نوشته مؤلف، دلیل تألیف این کتاب، حفظ اخبار دولت‌ها و ملت‌ها و بیان فنون آن‌ها و به تمثیل در آوردن آن‌ها به منظور شناخت معاش و معاد و عواقب صلاح و فساد بوده است.
[۳۱] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۶، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
[۳۲] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۱۹، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
[۳۳] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۲۹، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.


۱.۲.۷ - محل چاپ


جزء اول این کتاب در ۱۳۰۰ ش/ ۱۹۲۱ در قاهره به اهتمام مارگلیوث، مستشرق معروف، چاپ شد.
[۳۴] مُحسِّن بن علی تنوخی، ج۱، مقدمه شالجی، ص۶، پانویس ۱، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
[۳۵] آقابزرگ طهرانی، الذزیعه، ج۲۴، ص۱۶۰.
همچنین وی این کتاب را به انگلیسی برگرداند و با نام احادیث قاضی عراقی در ۱۳۰۱ش /۱۹۲۲ در لندن منتشر کرد
[۳۶] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۲۹، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
عبود شالجی هشت جلد از این کتاب را در ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳ در بیروت چاپ کرد.

۱.۲.۸ - آثار دیگر


کتاب دیگر او، الفرج بعدالشدّة است که وی تألیف آن را در ۳۷۳ آغاز کرد
[۳۷] عبدالملک بن محمد ثعالبی، یتیمة الدهر، ج۲، ص۴۰۵، چاپ مفید محمد قمیحه، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.    
[۳۸] یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۷، ص۹۲، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
[۳۹] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۲۷، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
اثر دیگر او، المُسْتَجادمِن فَعَلات ال اَجْواد است
[۴۰] ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۵۹.    
که آقابزرگ طهرانی نام آن را در الذریعه
[۴۱] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۱، ص۲.
، المُستجاد مِن فعلات ال أمجاد و المسجّاد آورده و سرکیس در معجم المطبوعات
[۴۲] سرکیس، المعجم المطبوعات، ج۱، ستون ۶۴۴،
آن را المستجاد مِن فعلات ال اجداد ذکر نموده است. این کتاب را محمد کُردعلی در دمشق چاپ کرده است.
[۴۳] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۳۱، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
مجموعه اقوالی با نام عنوان الحکمة و البیان نیز از اوست که مارگلیوث آن را در مقدمه ترجمه انگلیسیِ جزء اولنشوارالمحاضرة آورده است
[۴۴] مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۳۲، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.


۱.۳ - ابوالقاسم علی بن مُحَسِّن


ابوالقاسم علی بن مُحَسِّن، محدّث و قاضی. وی در بصره به دنیا آمد.
[۴۵] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۱۱۵.    

تاریخ دقیق ولادتش معلوم نیست. او نیز همچون پدرش علاوه بر منصب قضا، به کار در ضرابخانه نیز مشغول بود.
[۴۶] ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۶۰، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳۱۹۷۴.    
در نقلِ حدیث، صدوق و در حُکمِ قضا بسیار محتاط بود.
[۴۷] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۱۱۵.    


۱.۳.۱ - زندگانی علمی


وی شاگرد شریف مرتضی علم الهدی (متوفی ۴۳۶) و ابوالعلاء معرّی
(متوفی ۴۴۹) و از استادان شیخ طوسی (متوفی ۴۶۰) بود.
[۴۸] عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۲، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
[۴۹] عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۵۴۰۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    


۱.۳.۲ - مقامات علمی


ابن خلّکان
[۵۰] ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۶۲.    
او را راوی اشعار بسیاری می‌داند و به نوشته افندی اصفهانی
[۵۱] عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
وی اشعار فراوانی نیز از حفظ داشت.
منابع او را شاعر و ادیب معرفی کرده‌اند، اما از سروده های وی هیچ شعری نقل نشده است.
[۵۲] ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۶۲.    
[۵۳] امین، أعیان الشیعه، ج۸، ص۳۰۰.    


۱.۱.۲ - عقاید مذهبی


او نیز در مذهب، معتزلی متمایل به شیعه بود،
[۵۴] ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۱۵، ص۳۵۳، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.    
اما علامه حلّی او را در شمار علمای اهل سنّت ذکر کرده است.
[۵۵] عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۵۴۰۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    


۱.۲.۴ - تألیفات


به گفته ابن تغری بردی،
[۵۶] ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۵، ص۵۸، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).    
وی تألیفات سودمندی داشته و محسن امین
[۵۷] عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۵۴۰۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
او را مؤلف کتاب الطوالات معرفی کرده است. وی در ۴۴۷ درگذشت و خطیب بغدادی بر جنازه اش نماز خواند
[۵۸] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۱۱۵.    


۱.۴ - برخی از دیگر بزرگان خاندان


برخی از دیگر بزرگان خاندان تنوخی عبارت‌اند از: اسحاق بن بهلول، محدّث و فقیه (متوفی ۲۵۲)
[۵۹] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۶، ص۳۶۶۳۶۹.    
بهلول بن اسحاق، محدّث و قاضی (متوفی ۲۹۸ یا ۲۹۹)
[۶۰] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۷، ص۱۱۲.    
داوود بن هَیْثَم و احمدبن اسحاق، محدّث، قاضی، فقیه و نحوی (متوفی قرن چهارم)
[۶۱] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۸، ص۳۷۵.    


۲ - فهرست منابع


(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعه.
(۲) ابن ابی الوفا، الجواهر المضیّة فی طبقات الحنفیة، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/ ۱۹۹۳.
(۳) ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).
(۴) ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
(۵) ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان.
(۶) ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
(۷) ابن شهرآشوب، معالم العلماء، نجف ۱۳۸۰/ ۱۹۶۱.
(۸) ابن کثیر، البدایة و النهایة فی التاریخ، بیروت: دارالفکر العربی.
(۹) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
(۱۰) امین، أعیان الشیعه.
(۱۱) مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
(۱۲) عبدالملک بن محمد ثعالبی، یتیمة الدهر، چاپ مفید محمد قمیحه، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
(۱۳) حاجی خلیفه.
(۱۴) خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی.
(۱۵) محمد زکی مبارک، النثر الغنی فی القرن الرابع، بیروت ۱۳۵۲/۱۹۳۴.
(۱۶) سرکیس، المعجم المطبوعات.
(۱۷) سمعانی، الانساب.
(۱۸) نوراللّه بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، تهران ۱۳۵۴ ش.
(۱۹) یاقوت حموی، معجم الادباء، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.

۳ - پانویس

 
۱. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۷۸.    
۲. ↑ عبدالملک بن محمد ثعالبی، یتیمة الدهر، ج۲، ص۳۹۳۳۹۴، چاپ مفید محمد قمیحه، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.    
۳. ↑ ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۳۶۶.    
۴. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۷۷ ۷۸.    
۵. ↑ سمعانی، الانساب، ج۳، ص۹۴.    
۶. ↑ ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۱۴، ص۹۰، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.    
۷. ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة فی التاریخ، ج۱۱، ص۲۲۷، بیروت:دارالفکر العربی.    
۸. ↑ یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۴، ص۱۸۰ـ۱۸۱، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
۹. ↑ امین، أعیان الشیعه، ج۸، ص۳۰۰.    
۱۰. ↑ ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ج۱، ص۱۴۹، نجف ۱۳۸۰/ ۱۹۶۱.    
۱۱. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۳، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
۱۲. ↑ نوراللّه بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۵۴۱ ـ۵۴۳، تهران ۱۳۵۴ ش.
۱۳. ↑ نوراللّه بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۵۴۱ ـ۵۴۳، تهران ۱۳۵۴ ش.
۱۴. ↑ یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۴، ص۱۶۳، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
۱۵. ↑ ابن ابی الوفا، الجواهر المضیّة فی طبقات الحنفیة، ج۲، ص۵۹۶، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/ ۱۹۹۳.
۱۶. ↑ ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج ۴، ص ۱۶۸، ج۳، ص۳۱۰، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).
۱۷. ↑ ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۳۶۸.    
۱۸. ↑ ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۵۹.    
۱۹. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۳، ص۱۵۶.    
۲۰. ↑ یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۷، ص۱۰۶، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
۲۱. ↑ مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۲۸، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۲۲. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۳، ص۱۵۶.    
۲۳. ↑ مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۳۱، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۲۴. ↑ ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۵۹.    
۲۵. ↑ حاجی خلیفه، ج ۲، ستون ۱۹۵۳،
۲۶. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذزیعه، ج۲۴، ص۱۶۰.
۲۷. ↑ مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۵ ـ۶، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۲۸. ↑ مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۳۱، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۲۹. ↑ مُحسِّن بن علی تنوخی، ج۱، مقدمه، ص۵ ـ۶، پانویس ۷، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۳۰. ↑ محمد زکی مبارک، النثر الغنی فی القرن الرابع، ج۱، ص۳۹۳، بیروت ۱۳۵۲/۱۹۳۴.
۳۱. ↑ مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۶، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۳۲. ↑ مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۱۹، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۳۳. ↑ مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۲۹، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۳۴. ↑ مُحسِّن بن علی تنوخی، ج۱، مقدمه شالجی، ص۶، پانویس ۱، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۳۵. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذزیعه، ج۲۴، ص۱۶۰.
۳۶. ↑ مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۲۹، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۳۷. ↑ عبدالملک بن محمد ثعالبی، یتیمة الدهر، ج۲، ص۴۰۵، چاپ مفید محمد قمیحه، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.    
۳۸. ↑ یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۷، ص۹۲، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
۳۹. ↑ مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۲۷، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۴۰. ↑ ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۵۹.    
۴۱. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۱، ص۲.
۴۲. ↑ سرکیس، المعجم المطبوعات، ج۱، ستون ۶۴۴،
۴۳. ↑ مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۳۱، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۴۴. ↑ مُحسِّن بن علی تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، مقدمه شالجی، ص۳۲، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۴۵. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۱۱۵.    
۴۶. ↑ ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۶۰، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳۱۹۷۴.    
۴۷. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۱۱۵.    
۴۸. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۲، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
۴۹. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۵۴۰۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
۵۰. ↑ ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۶۲.    
۵۱. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
۵۲. ↑ ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۴، ص۱۶۲.    
۵۳. ↑ امین، أعیان الشیعه، ج۸، ص۳۰۰.    
۵۴. ↑ ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۱۵، ص۳۵۳، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.    
۵۵. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۵۴۰۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
۵۶. ↑ ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۵، ص۵۸، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).    
۵۷. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۰۵۴۰۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
۵۸. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۲، ص۱۱۵.    
۵۹. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۶، ص۳۶۶۳۶۹.    
۶۰. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۷، ص۱۱۲.    
۶۱. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۸، ص۳۷۵.    


۴ - منبع


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۳۹۶۷.    


رده‌های این صفحه : تراجم | خاندان ها | علمای اهل سنت | علمای قرن چهارم | علمای قرن سوم




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.